خود آزمایی عروض و قافیه 2
الف- در هر یک از ابیات زیر ، واژه های قافیه و حرف یا حروف قافیه را مشخص کنید که قافیه طبق قاعده ی « 1 » یا « 2 » است
منم که دیده به دیدار دوست کردم باز چه شکر گویمت ، ای کارساز بنده نواز
واژه قافیه : باز ، بنده نواز حروف قافیه : آز قاعده : 2
ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس
واژه قافیه : ارس ، نفس حروف قافیه : -َ س قاعده : 2
یار بد مار است همین بگریز از او تا نریزد بر تو زهر آن زشت خو
واژه قافیه : او ، زشت خو حروف قافیه : او قاعده 1
هر یکی دیوار اگر باشد جدا سقف چون باشد معلق بر هوا
واژه قافیه : جدا ، هوا حروف قافیه : آ قاعده : 1
ما را همه شب نمی برد خواب ای خفته ی روزگار در یاب
واژه قافیه : خواب ، دریاب حروف قافیه : اب قاعده : 2
نه بیگانه تیمار خوردش نه دوست چو چنگش رگ و استخوان ماند و پوست
واژه قافیه : دوست ، پوست حروف قافیه : وست قاعده : 2
من از ابر بینم همی باد و نم ندانم که نرگس چرا شد دژم
واژه قافیه : نم ، دژم حروف قافیه : -َ م قاعده : 2
مکن شهریارا دل ما نژند میاور به جان من و خود گزند
واژه قافیه : نژند ، گزند حروف قافیه : -َند قاعده : 2
ب – در هر یک از ابیات زیر:
الف – ردیف را مشخص کنید ( اگر دارد ).
ب – واژه ها و حروف یا حرف قافیه را تعیین کنید.
پ – حرف یا حروف الحاقی را مشخص کنید. ( اگر دارد ).
ت – حرف یا حروف اصلی قافیه را مشخص کنید.
- ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست؟ منزل آن مه عاشق کش عیار کجاست؟
ردیف : کجاست حروف الحاقی : ندارد واژه های قافیه : یار و عیار
حروف اصلی : ار ( طبق قاعده ی 2 ) حروف قافیه : ار
- سرشک هوا بر زمین شد گوا به نزدیک خورشید فرمانروا
واژه قافیه : گوا ، فرمانروا ردیف : ندارد حروف اصلی : ا قاعده : 1 الحاقی : ندارد
- کاشکی جز تو کسی داشتمی یا به تو دسترسی داشتمی
واژه قافیه : کسی ، دسترسی ردیف : داشتمی ، داشتمی حروف اصلی : -َس
حروف قافیه : -َس + ی قاعده : 2 الحاقی : ی
– مرا پرسی که چونی؟ چونم ای دل جگر، پر درد و دل پر خونم ای دل
ردیف : ای دل حروف الحاقی : َ م واژه های قافیه : چونم , خونم
حروف اصلی : ون ( طبق قاعده ی 2 ) حروف قافیه : ون + َ م
– چندان که گفتم غم با طبیبان درمان نکردند مسکین غریبان
ردیف : ندارد حروف الحاقی : ان واژه های قافیه : طبیبان، غریبان
حروف اصلی : یب ( طبق قاعده 2 ) حروف قافیه : یب + ان
بیت ششم : واژه قافیه : می بیختند ، ریختند ردیف : ندارد حروف اصلی : یخت
قاعده : 2 حروف قافیه : یخت + ند الحاقی : ند
بیت هفتم : واژه قافیه : جدایی ، آشنایی ردیف : ندارد حروف اصلی : ا
حروف قافیه : ا + یی الحاقی : یی قاعده : 1
بیت هشتم : واژه قافیه : گلستانم ، فراوانم ردیف : آرزوست ، آرزوست حروف اصلی : ان
حروف قافیه : ان + م قاعده : 2 الحاقی : -َ م
بیت نهم : واژه قافیه : بر افروخته اند ، سوخته اند ردیف : ندارد حروف اصلی : وخت
حروف قافیه : وخت + ه اند قاعده : 2 الحاقی : ه + اند
بیت دهم : واژه قافیه : غمگینم ، چندینم ردیف : ندارد حروف اصلی : ین
حروف قافیه : ین + _َ م قاعده : 2 الحاقی : -َ م
بیت یازدهم : واژه قافیه : مجوی ، جوی ردیف : ندارد حروف اصلی : و
الحاقی : ی قاعده : 1 حروف قافیه : و + ی
بیت دوازدهم : واژه قافیه : بوستان ، خزان ردیف : آسوده ایم ، آسوده ایم قاعده : 2
حروف اصلی : ان الحاقی : ندارد
بیت سیزدهم : واژه قافیه : بستیمش ، پیوستیمش ردیف : ندارد قاعده : 2
حروف اصلی : -َست حروف قافیه : -َست + یمش
بیت چهاردهم : واژه قافیه : صحرا ، دریا ردیف : فکنم ، فکنم قاعده : 1
حروف اصلی : ا حروف قافیه : ا
بیت پانزدهم : واژه قافیه : می خانه ، جانانه ردیف : نهادیم ، نهادیم قاعده : 2
حروف اصلی : ان حروف قافیه : ان + -ِ الحاقی : ه
ج– با توجه به تبصره ها، عیوب قافیه را در ابیات زیر مشخص کنید:
– هر آن کس که بر دزد رحمت کند به بازوی خود کاروان می زند
« کند، می زند » واژه های قافیه اند و « ُ ن ، َ ن » حروف اصلی قافیه اند.
عیب قافیه : تفاوت در مصوت های کوتاه است، اما بنا بر تبصره 3 عیب قافیه به خاطر اضافه شدن حروف الحاقی « َ د » بر طرف شده است. بیت دوم : واژه های قافیه : یارا ، را حرف قافیه : آ
- بیت3 : بر اساس تبصره 4 ص 9 « باز » پیشوند است ودر حکم واژه قافیه درست است . این بیت دارای دو قافیه است « انباز ، باز » و « گشت = شد ، گشت = آمد » که قافیه اصلی واژه های آخر « گشت ، گشت » است . حروف قافیه : -َ شت
- بیت چهارم : واژه قافیه : پایبندم ، کمندم حروف اصلی : -َ ند قاعده 2 حروف قافیه : -َ ند + -َ م
- بیت پنجم : واژه های قافیه : « بد ، خود » قافیه با توجه به تلفظ امروزی واژه خود « خُد » درست نیست زیرا در مصوت های کوتاه اختلاف است و واژه های قافیه ، حرف یا حروف الحاقی هم ندارند .
– که اگر آفتاب است یک ذره نیست وگر هفت دریاست یک قطره نیست
ذره و قطره واژه های قافیه اند و ه در حکم الحاقی و « َ ر ، َ ط ر» حروف اصلی قافیه اند. قافیه غلط است زیرا حروف اصلی یکسان نیستند. طبق تبصره 2 ص 9 – تلفظ واژه قافیه : زررِ ، قطرِ « ه » در حکم الحاقی
- بیت هفتم : چون نیکو با مشفق قافیه نمی شود ، پسوند « تر » را قافیه به حساب می آوریم . چون پسوند « تر « عینا تکرار شده است و معنی هر دو مورد یکسان است ، قافیه غلط است .
- بیت هشتم : واژه های قافیه : « دلی ، عاقلی ، صیقلی » است . « ی » در پایان واژه ها الحاقی به حساب می آید .
حروف اصلی قافیه به ترتیب : « -ِ ل ، -ِ ل ، -َ ل » می باشد .
عیب اختلاف مصوت ، بنا به تبصره 3 ص 9 ، با آمدن حرف الحاقی « ی » بر طرف شده است .
د – قافیه را در این شعر نو مشخص کنید .
واژه های قافیه : « ماندگاری ، آری » حروف اصلی : ار
ه – در شعر زیر واژه قافیه را پیدا کنید و مشخص کنید آیا حروف قافیه طبق قاعده ی (1) یا ( 2 ) است؟
- بخوان ای هم سفر با من / ره تاریک با پاهای من پیکار دارد / به مردم زیر پایم راه را با آب آلوده / به سنگ آکنده و دشوار دارد / به چشم پا ولی من راه خود را می سپارم / جهان تا جنبشی دارد رود هر کس به ره خود / عقاب پیر هم غرق است و مست اندر نگاه خود
- مصراع 2، 4 « پیکار ، دشوار » هم قافیه است . واژه های قافیه : پیکار و دشوار حرف اصلی : ار طبق قاعده ی 2
- مصراع 6 و 7 « راه ، نگاه »هم قافیه است واژه های قافیه : راه و نگاه حروف اصلی : اه طبق قاعده ی 2
- مصراع 1 و 10 « با ، رها » هم قافیه است . حروف اصلی : آ طبق قاعده : 1
